De wantrouwige maskerstructuur

Over wantrouwen en toevertrouwen

Hoe verloopt de ontwikkeling van de mens en waar kunnen verstoringen optreden?

Dit blog is een vierde in een serie van 6 blogs. Ze gaan over karakterstructuren, ook wel maskerstructuren genoemd. Deze maskerstructuren fungeren als overlevingsmechanismen, als een gevolg van ‘krassen op de ziel’. Er zijn in totaal zes verschillende maskerstructuren te onderscheiden, gekoppeld aan de levensfase waarin zich het overlevingsmechanisme kon ontwikkelen. Ieder masker heeft zijn eigen kenmerken en gedrag: “maskergedrag” genoemd.

Wanneer essentiële basisbehoeften tijdens de ontwikkeling niet vervuld worden, of door extreem pijnlijke levenservaringen, ontstaan er pijnlijke kwetsuren. Om de pijn te verdrijven of niet te hoeven voelen, vertonen we maskergedrag. Een masker zetten we op ter bescherming, als verdedigingsmiddel en als overlevingsmechanisme.

(Coachen als professie, Ien G.M. van der Pol). 

Een masker heeft tot doel je werkelijke gedachten en gevoelens te verhullen en te voorkomen dat anderen kunnen zien wie je op dit moment werkelijk bent. Maskergedrag is altijd gebaseerd op angst, de angst om je ware gezicht te laten zien. Je hebt het niet altijd in de gaten dat je een masker opzet, maar soms doe je het heel bewust. Maskers zijn functioneel, het is een deel van je, maar het is niet de complete jij. Wat zou het voor jou betekenen om weer in contact te komen met je kwetsing en dat wat jou ervan weerhoudt om je ware en complete zelf te leven?

In dit blog gaat het over de wantrouwige maskerstructuur.

En ja, ik realiseer me dat de werkelijkheid zich moeilijk in structuren laat vangen...

Herkenbaar?

Jij bent iemand die, als het erop aankomt, snel beslissingen neemt en dingen vlot en doelgericht aanpakt. Daarbij ga je de confrontatie niet uit de weg. Er is bij jou geen tijd voor aarzeling en kwetsbaarheid. Er is geen ruimte terug te deinzen of stil te staan bij gevoelens van angst en twijfel. Want zeg nou zelf…; ‘zachte heelmeesters maken stinkende wonden’. Het is jouw kracht om knopen door te hakken, kaders te bepalen en af te grenzen; met de blik vooruit en een focus op waar je doel is. Daarin ben je doorgaans heel doortastend. Jij hebt de moed en het lef om dingen aan te gaan en door te pakken. Daarbij schroom je niet de ruimte voor jezelf te scheppen en je plek in te nemen. Je gaat tenslotte van jezelf uit en je lijkt op jezelf te kunnen bouwen.

Jouw vermogen tot initiatiefkracht en besluitkracht kan echter ook een pantser worden van ongenaakbaarheid. Een middel om je onafhankelijk en onkwetsbaar te doen lijken en je groter voor te doen dan je in werkelijkheid bent. Je lijkt uit te stralen dat er met jou niet te spotten valt. Het is dan lastig om je op je gedrag aan te spreken. Je wekt de indruk anderen geen verantwoording schuldig te zijn. Je houd je liever groot dan je eigen zwakheden of falen toe te geven. Ik weet niet wat het is, maar overwicht en macht lijken jou op enigerlei wijze houvast te bieden.

Je hebt de neiging de ander op afstand te houden; bewust, dan wel onbewust. Door je krachtige uitstraling is het voor buitenstaanders lastig jouw kwetsbare kant te zien. Die houd je kennelijk liever voor jezelf en staat de ander in wezen voor een dichte deur. Doordat jij je niet makkelijk in je kaarten laat kijken, kan je door je omgeving dan ook worden ervaren als ontoegankelijk. Datzelfde bewerkstellig je ook door je bijvoorbeeld autoritair en/of superior op te stellen en daarmee anderen het gevoel te geven boven hen te staan. Je mist op die manier echter de essentie van de ontmoeting; namelijk een ontmoeting op basis van gelijkwaardigheid.

De bereidheid je te openen en de stap te zetten naar het vragen om steun blijkt een lastige opgave. Het vertrouwen in de ander ontbreekt daarvoor tenslotte. Je mag je niet kwetsbaar opstellen, want het zou zomaar tegen je gebruikt kunnen worden... als je je kwetsbaarheid überhaupt (h)erkent. Je kwetsbaarheid en je afhankelijkheid heb je geleerd af te schermen (maskeren) door jezelf en je omgeving het beeld voor te houden van…: “Ik kan het zelf wel, mij raak je niet!”

Dit gun ik jou!

Ik gun jou dat je je niet groter voor hoeft te doen dan je in werkelijkheid bent en dat je mag leren accepteren dat er ook zoiets is als ‘onmacht’ en ‘onafhankelijkheid’. Dat naast sterk zijn en alles zelf kunnen ook de kwetsbaarheid mag worden toegelaten. Ik gun je dat er ruimte mag komen voor overgave. En dat aan overgave en kwetsbaarheid niet meteen de betekenis van ‘zwakte’ wordt toegekend, maar dat je mag ervaren dat daar ook een kracht vanuit gaat. Dat je mag leren hulp en steun te vragen en te ontvangen. Dat je leert je eigen kwetsuur en angsten onder ogen te zien. Wanneer ben jij bijvoorbeeld voor het laatst écht in verlegenheid gebracht?

Ik gun jou dat je leert de controle uit handen te geven en leert vertrouwen dat wanneer je de controle loslaat, je daarmee niet automatisch het onderspit delft. Laat los het beeld dat je de ander te slim af moet zijn of dat je de ander moet overtroeven. Ik gun het je dat je de ander (weer) mag leren vertrouwen. Ik gun je het ervaren van rugdekking; de rugdekking die je mogelijk op een cruciaal moment in je leven zozeer hebt gemist.

Leer ontdekken wat er in de schaduw ligt. Ook jij mag fouten maken, je hoeft niet alles te kunnen! Tenslotte is niemand volmaakt. Ik gun het jou dat je de aarde niet als slagveld ervaart, maar dat het een plaats mag zijn om je opnieuw met anderen te verbinden. Ik gun je de ontdekking en de ervaring dat ‘overgeven aan de ander’ en ‘autonomie’ naast elkaar kunnen bestaan. Vrijheid is niet hetzelfde als los zijn van de verbinding. Ik gun je een blik naar binnen. Leef niet langer naast jezelf om maar te voorkomen dat de ander je raakt of verwondt. Ik gun je de bereidheid de ander vanuit gelijkwaardigheid toe te laten. Dat je je voor de ander kan openen zonder de angst dat er misbruik van gemaakt wordt.

Hoe ontstaat het?

Aan de wantrouwige maskerstructuur ligt een verstoring in de ontwikkeling van vertrouwen ten grondslag. Vaak is er in de opvoeding sprake geweest van een gemis aan bescherming; je kon onvoldoende terugvallen op de steun en de veilige bedding van je ouders (de afwezige ouders) of andere belangrijke anderen. Je was te veel op jezelf aangewezen. Het vertrouwen in de belangrijke ander is daarmee beschadigd. Beloftes werden niet nagekomen of weer ingetrokken, waardoor je niet goed wist waar je aan toe was. Logisch toch dat jij het op een gegeven moment zelf bent gaan doen? Je ontwikkelde wantrouwen en je ging het zoeken in de onafhankelijkheid en de zelfstandigheid. Tenslotte, als je niet op de ander kan rekenen, dan maar op jezelf.  

Wellicht heb je je omgeving in jouw kinderjaren beleefd als autoritair of veeleisend (veeleisende ouders). Het gevoel continu op de tenen te moeten lopen om aan de hoge verwachtingen van anderen te voldoen. In de opvoeding werd je mogelijk voortdurend geconfronteerd met het gevoel aan bepaalde voorwaarden te moeten voldoen of werd je verleidt tot het leveren van prestaties waar je nog niet aan toe was. Hoe herkenbaar is het gevoel in de kou te hebben gestaan terwijl je zo je best deed...? Het zijn deze ervaringen die jou hebben geleerd over je eigen grenzen te gaan en je niet te laten kennen. En het zijn deze ervaringen waardoor je kwetsbaarheid bent je gaan minachten.

Hoe nu verder?

Een heilzame stap naar meer vervulling van je bestaan waarin je je kan tonen van achter je masker, betekent dat je de ander weer hebt leren te vertrouwen. Daarvoor heb je het verlies en de tekortkomingen te nemen vanuit je kindertijd. Erken de pijn van mogelijk verraad door een gebrek aan bescherming of te veel aan vernedering. De pijn van een gebrek aan veilige bedding door een te grote vrijheid. De pijn van het niet terug kunnen vallen op de belangrijke ander en de pijn van te snel zelfstandig moeten zijn. De pijn van te vroege verantwoordelijkheid en geen kind kunnen zijn. De pijn van voorwaardelijke liefde...

En als je die pijn hebt ontmoet en doorleeft, wordt het tijd de ander weer toe te laten en jezelf te openen. Geef het een nieuwe kans en sta toe geraakt te worden. Ervaar dat overgave en kwetsbaarheid niet meteen 'zwakte’ betekenen, maar dat er ook kracht schuilt in kwetsbaarheid. Leer hulp en steun te vragen en accepteer dat er ook onmacht en afhankelijkheid is. Ervaar hoe het is om op anderen terug te kunnen vallen en rugdekking te krijgen.

Samen oplopen

Herken je jezelf in bovenstaande en verlang je er naar jezelf weer open te kunnen stellen voor de ander, dan loop ik graag samen met je op. Ik ga graag een samenwerking met je aan gebaseerd op gelijkwaardigheid, waarbij ik me ten volle zal inzetten om je vertrouwen te winnen. Ik zal zorgdragen voor een veilige bedding waarin het mogelijk wordt geraakt te worden. Ik houd je de spiegel voor en confronteer je met wat er speelt in het hier en nu. Ik begrens, baken af als het nodig is. Ik daag je uit om weer in contact te komen met jezelf en ik daag je uit je (weer) te gaan verbinden met de ander.

Ga ervoor en ontdek!  

Deze weblog is tot stand gekomen in samenwerking met Jabca Bakker

www.echt-inbeeld.nl 

Bronnen:

W. Veenbaas, J. Goudswaard en H. A. Verschuren; De maskermaker - systemisch werk en karakterstructuren, 2018

I.G.M. van der Pol; Coachen als professie – fundamenten voor begeleiding naar heelheid, 2012